اگزما دست: علل، علائم و راه‌های کنترل آن

اگزما دست که با نام درماتیت دست نیز شناخته می‌شود، یکی از بیماری‌های التهابی شایع پوست است که باعث قرمزی، خشکی، خارش و ترک‌خوردگی پوست دست‌ها می‌شود. این بیماری در افراد مختلف با شدت‌های متفاوت بروز می‌کند و می‌تواند دوره‌های عود و بهبود داشته باشد. اگزما دست معمولاً در مشاغلی که نیاز به شستشوی مکرر دست‌ها دارند، مانند آرایشگران، پزشکان، پرستاران، نظافتچی‌ها و آشپزها شایع‌تر است. همچنین افرادی که دارای سابقه آلرژی، آسم یا درماتیت آتوپیک هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.

اگزما دست می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی افراد بگذارد. درد، خارش مداوم و ترک‌های پوستی نه‌تنها باعث ناراحتی فیزیکی می‌شوند، بلکه بر فعالیت‌های روزمره مانند تایپ کردن، آشپزی، شستشوی ظروف، رانندگی و حتی دست دادن با دیگران تأثیر منفی می‌گذارند. علاوه بر این، ظاهر ملتهب و پوسته‌پوسته‌ی دست‌ها می‌تواند باعث کاهش اعتمادبه‌نفس در افراد شود.

روش‌های درمانی اگزما دست شامل استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده، داروهای ضدالتهابی موضعی، اجتناب از عوامل تحریک‌کننده و تغییر در سبک زندگی است. همچنین راهکارهای پیشگیری، مانند استفاده از دستکش هنگام کار با مواد شوینده، پرهیز از شستشوی مکرر با آب داغ و مصرف منظم مرطوب‌کننده، می‌تواند به کاهش علائم و جلوگیری از عود بیماری کمک کند.

علائم اگزما دست

علائم اگزما دست بسته به شدت و نوع بیماری ممکن است متفاوت باشد، اما برخی از نشانه‌های رایج آن شامل موارد زیر است:

• خارش شدید و خشکی پوست که اغلب اولین علامت اگزما محسوب می‌شود.
• قرمزی و التهاب که ممکن است در اثر تحریک یا واکنش آلرژیک ایجاد شود.
• ترک‌خوردگی و پوسته‌پوسته شدن که می‌تواند باعث حساسیت و درد در ناحیه آسیب‌دیده شود.
• تاول‌های ریز و دردناک که در برخی انواع اگزما مانند اگزمای دیس‌هیدروتیک مشاهده می‌شود.
• خونریزی و ترشح در موارد شدید که به دلیل خراشیدن بیش از حد یا ترک‌های عمیق در پوست رخ می‌دهد.

این علائم می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و در برخی افراد به طور مداوم ادامه داشته باشند، در حالی که در دیگران ممکن است به صورت دوره‌ای عود کنند.

علت‌های اگزما دست

اگزمای دست به دلایل مختلفی بروز می‌کند و معمولاً ترکیبی از عوامل محیطی، ژنتیکی و سیستم ایمنی در ایجاد آن نقش دارند. شناخت علت‌های این بیماری می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و کاهش شدت آن کمک کند.

عوامل محیطی

برخی از عوامل خارجی که باعث تحریک و تشدید اگزما دست می‌شوند عبارتند از:

• تماس مداوم با مواد شوینده و شیمیایی: استفاده از صابون‌های قوی، مواد ضدعفونی‌کننده، سفیدکننده‌ها و سایر مواد شیمیایی می‌تواند چربی طبیعی پوست را از بین ببرد و باعث تحریک آن شود.
• سرما و هوای خشک: هوای سرد و کاهش رطوبت در زمستان می‌تواند باعث خشکی بیش از حد پوست و تشدید علائم اگزما شود.
• شستن بیش از حد دست‌ها: شستشوی مکرر با آب داغ و صابون‌های قوی، سد محافظتی پوست را تخریب کرده و منجر به خشکی و التهاب می‌شود.
• اصطکاک و تحریک فیزیکی مداوم: برخی مشاغل مانند آرایشگری، پزشکی، آشپزی و نظافت، به دلیل استفاده مداوم از دست‌ها، احتمال بروز اگزما را افزایش می‌دهند.

عوامل ژنتیکی و داخلی

برخی از افراد به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی و اختلالات سیستم ایمنی، بیشتر در معرض اگزما قرار دارند:

• سابقه خانوادگی اگزما، آسم یا آلرژی: اگر یکی از والدین دچار اگزما یا سایر مشکلات آلرژیک باشد، احتمال بروز اگزما در فرزندان بیشتر است.
• واکنش سیستم ایمنی به محرک‌ها: سیستم ایمنی برخی افراد بیش از حد فعال است و نسبت به مواد بی‌ضرر واکنش التهابی نشان می‌دهد که منجر به بروز اگزما می‌شود.
• کمبود سرامید و چربی‌های طبیعی در پوست: سرامیدها و لیپیدهای طبیعی، سد دفاعی پوست را تشکیل می‌دهند. کاهش این مواد باعث از دست رفتن رطوبت و افزایش حساسیت پوست می‌شود.

انواع اگزما دست

اگزمای دست می‌تواند به چندین نوع مختلف تقسیم شود که هر کدام علائم و دلایل خاص خود را دارند.

اگزمای تماسی

این نوع اگزما ناشی از تماس پوست با مواد محرک یا آلرژن‌هاست و به دو دسته تقسیم می‌شود:

• تحریک‌کننده: ناشی از تماس مستقیم با مواد شیمیایی، شوینده‌ها، حلال‌ها و الکل که باعث آسیب به لایه محافظ پوست می‌شود.
• آلرژیک: زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به یک ماده خاص مانند نیکل، لاتکس یا برخی اسانس‌های معطر واکنش نشان دهد.

اگزمای آتوپیک

این نوع اگزما با سایر بیماری‌های آلرژیک مانند آسم و تب یونجه مرتبط است و معمولاً از دوران کودکی شروع می‌شود. در این حالت، پوست بیش از حد حساس بوده و در برابر محرک‌های محیطی واکنش شدید نشان می‌دهد.

اگزمای دیسیدروتیک

این نوع اگزما معمولاً در کف دست و انگشتان ظاهر می‌شود و با تاول‌های کوچک، خارش شدید و حساسیت بالا همراه است. عواملی مانند استرس، تعریق زیاد و تماس با فلزات خاص می‌توانند این نوع اگزما را تحریک کنند.

اگزمای هیپرکراتوتیک

این نوع اگزما باعث ضخیم شدن پوست و ایجاد ترک‌های عمیق می‌شود و معمولاً در افرادی که به طور مداوم در معرض محرک‌های شیمیایی قرار دارند، دیده می‌شود. اگزمای هیپرکراتوتیک می‌تواند دردناک باشد و به درمان طولانی‌مدت نیاز داشته باشد.

تشخیص اگزما دست

تشخیص اگزما دست معمولاً از طریق بررسی علائم و ارزیابی‌های پزشکی انجام می‌شود. پزشکان متخصص پوست برای تشخیص دقیق این بیماری، روش‌های زیر را به کار می‌برند:

• بررسی علائم توسط پزشک متخصص پوست: پزشک با مشاهده وضعیت پوست، علائم اگزما مانند قرمزی، خارش، ترک‌خوردگی و تاول را بررسی می‌کند.
• تست پچ برای تشخیص آلرژی‌های تماسی: در مواردی که مشکوک به اگزمای تماسی آلرژیک باشد، پزشک از تست پچ (Patch Test) استفاده می‌کند. این آزمایش شامل قرار دادن مواد آلرژی‌زا روی پوست و بررسی واکنش‌های ایجاد شده پس از چند روز است.
• بررسی سابقه پزشکی و عوامل محیطی: پزشک درباره سوابق بیماری‌های پوستی، حساسیت‌ها، شغل و عادات روزانه بیمار سؤال می‌پرسد تا علت دقیق بروز اگزما را شناسایی کند.

روش‌های درمان اگزما دست

درمان اگزما دست به شدت بیماری، نوع آن و عوامل ایجادکننده بستگی دارد. روش‌های درمانی شامل درمان‌های دارویی، روش‌های خانگی و درمان‌های تخصصی است.

درمان‌های دارویی

برای کاهش التهاب، خارش و جلوگیری از عفونت‌های پوستی، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:

• کرم‌های کورتیکواستروئیدی: این کرم‌ها برای کاهش التهاب و خارش استفاده می‌شوند. نمونه‌هایی شامل هیدروکورتیزون و بتامتازون هستند.
• مهارکننده‌های کلسی‌نورین: داروهایی مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس برای کنترل التهاب و حساسیت پوست بدون نازک کردن آن به کار می‌روند.
• آنتی‌هیستامین‌ها: مصرف آنتی‌هیستامین‌هایی مانند لوراتادین و دیفن‌هیدرامین می‌تواند خارش شدید را کاهش دهد.
• آنتی‌بیوتیک‌های موضعی: در صورتی که اگزما با عفونت باکتریایی همراه باشد، پزشک ممکن است کرم‌های آنتی‌بیوتیکی مانند موپیروسین را تجویز کند.

درمان‌های خانگی و طبیعی

برخی از روش‌های طبیعی و خانگی می‌توانند به تسکین علائم اگزما دست کمک کنند:

• استفاده از روغن‌های گیاهی: روغن نارگیل، روغن جوجوبا و روغن آووکادو باعث حفظ رطوبت پوست و کاهش التهاب می‌شوند.
• ژل آلوئه‌ورا: خاصیت ضدالتهابی و خنک‌کنندگی دارد و به کاهش خارش و سوزش پوست کمک می‌کند.
• حمام جو دوسر: خیساندن دست‌ها در آب حاوی جو دوسر باعث کاهش التهاب و خارش می‌شود.
• وازلین و کره شی: این مواد یک لایه محافظتی روی پوست ایجاد کرده و از خشکی و ترک‌خوردگی جلوگیری می‌کنند.

درمان‌های تخصصی

در مواردی که اگزما دست شدید و مقاوم به درمان‌های معمول باشد، پزشک ممکن است روش‌های تخصصی زیر را پیشنهاد کند:

• فتوتراپی (نوردرمانی): تاباندن اشعه فرابنفش (UVB) روی پوست به کاهش التهاب و خارش در موارد شدید کمک می‌کند.
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: در موارد مزمن که به سایر درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند، داروهایی مانند متوترکسات و سیکلوسپورین تجویز می‌شود. این داروها سیستم ایمنی را تنظیم کرده و التهاب را کاهش می‌دهند.

روش‌های پیشگیری از اگزما دست

پیشگیری از اگزمای دست می‌تواند به کاهش احتمال ابتلا یا تشدید علائم آن کمک کند. رعایت نکات زیر برای محافظت از پوست توصیه می‌شود:

• استفاده از دستکش هنگام تماس با مواد شیمیایی: هنگام شستن ظروف، نظافت یا کار با مواد شیمیایی، از دستکش‌های نخی زیر دستکش پلاستیکی استفاده کنید تا از تماس مستقیم مواد تحریک‌کننده با پوست جلوگیری شود.
• شستن دست‌ها با صابون‌های ملایم و بدون عطر: استفاده از صابون‌های حاوی مواد شیمیایی قوی، مانند سولفات‌ها، می‌تواند پوست را خشک کند و باعث تحریک آن شود.
• مرطوب کردن دست‌ها بعد از هر بار شستن: پس از شستن دست‌ها، بلافاصله از کرم‌های مرطوب‌کننده با پایه چرب مانند وازلین یا کره شی استفاده کنید تا رطوبت پوست حفظ شود.
• اجتناب از آب داغ هنگام شستشو: شستن دست‌ها با آب داغ باعث از بین رفتن چربی‌های طبیعی پوست و افزایش خشکی می‌شود. بهتر است از آب ولرم استفاده کنید.
• پوشیدن دستکش نخی در فصل سرما: هوای سرد و خشک می‌تواند علائم اگزما را تشدید کند. استفاده از دستکش نخی در زیر دستکش‌های پشمی می‌تواند از تحریک پوست جلوگیری کند.

نتیجه‌گیری

اگزمای دست یک بیماری پوستی شایع و مزمن است که می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. عوامل مختلفی مانند تماس با مواد شیمیایی، شستن بیش از حد دست‌ها، سرما، آلرژی و ژنتیک در بروز این بیماری نقش دارند. علائم اگزما شامل خارش شدید، قرمزی، خشکی، ترک‌خوردگی و در موارد شدید، تاول و خونریزی است.

روش‌های درمانی شامل داروهای موضعی مانند کرم‌های کورتیکواستروئیدی، مرطوب‌کننده‌های قوی، روش‌های طبیعی مانند استفاده از روغن‌های گیاهی و در موارد شدید، نوردرمانی و داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی است.

پیشگیری از اگزمای دست با رعایت نکاتی مانند استفاده از دستکش، اجتناب از مواد تحریک‌کننده، مرطوب کردن مداوم پوست و مراقبت‌های ویژه در فصول سرد ممکن است به کاهش احتمال بروز و شدت علائم کمک کند.

در نهایت، افرادی که علائم شدید یا مداوم اگزما دارند، بهتر است برای تشخیص و درمان دقیق‌تر به پزشک متخصص مراجعه کنند تا بهترین روش درمانی برای آن‌ها تعیین شود.

سوالات متداول درباره اگزما دست

✅ ۱. آیا اگزمای دست مسری است؟
خیر، اگزما یک بیماری غیرمسری است و از طریق تماس فیزیکی به دیگران منتقل نمی‌شود. این بیماری به دلیل عوامل ژنتیکی، محیطی و واکنش‌های سیستم ایمنی ایجاد می‌شود.

✅ ۲. بهترین مرطوب‌کننده برای اگزمای دست چیست؟
کرم‌های مرطوب‌کننده با پایه چرب مانند وازلین، کره شی، روغن نارگیل و کرم‌های حاوی سرامید بهترین گزینه‌ها هستند. این مرطوب‌کننده‌ها از تبخیر رطوبت پوست جلوگیری کرده و به ترمیم سد پوستی کمک می‌کنند.

✅ ۳. آیا رژیم غذایی می‌تواند بر اگزمای دست تأثیر بگذارد؟
بله، برخی غذاها می‌توانند باعث تشدید یا کاهش علائم اگزما شوند. غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا-۳ (ماهی سالمون، گردو، بذر کتان)، مواد غذایی ضدالتهابی (سبزیجات برگ‌دار، زردچوبه، زنجبیل) و نوشیدن آب کافی می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. در مقابل، لبنیات، گلوتن، مرکبات و غذاهای پرادویه ممکن است باعث تشدید اگزما شوند.

✅ ۴. چقدر طول می‌کشد تا اگزمای دست بهبود یابد؟
مدت زمان بهبودی اگزما به شدت بیماری و رعایت روش‌های درمانی بستگی دارد. در موارد خفیف، با مراقبت مناسب، طی چند هفته بهبود می‌یابد. در موارد شدید، درمان ممکن است ماه‌ها طول بکشد و نیاز به مدیریت طولانی‌مدت داشته باشد.

✅ ۵. آیا اگزما دست درمان قطعی دارد؟
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای اگزما وجود ندارد، اما با رعایت نکات مراقبتی، پرهیز از عوامل تحریک‌کننده و استفاده از درمان‌های مناسب، می‌توان علائم آن را کنترل کرد و از تشدید بیماری جلوگیری نمود.