مقدمه
گال یا اسکابیس یکی از بیماری‌های پوستی شایع و مسری است که توسط انگل‌های خارجی بسیار ریزی از جمله Demodex و Sarcoptes ایجاد می‌شود. این انگل‌ها توانایی آلوده‌سازی گسترده در میان انسان‌ها و حیوانات را دارند و با حفر در لایه‌های سطحی پوست باعث بروز خارش شدید، ریزش مو، التهابات پوستی، ایجاد تاول، تغییر رنگ پوست و بروز ضایعات گسترده می‌شوند. از جمله میزبان‌های رایج این انگل‌ها می‌توان به سگ‌ها، گربه‌ها، خرگوش‌ها و در برخی موارد انسان اشاره کرد.
درمان این بیماری عمدتاً بر پایه داروهای شیمیایی با پایه‌های سازمانی مانند کاربامات‌ها، ارگانوفسفات‌ها و ترکیبات پایرتروئیدی استوار بوده است. هرچند این داروها در برخی موارد موفقیت‌آمیز بوده‌اند، اما نیاز به استفاده مداوم و بلندمدت، بروز عوارض جانبی جدی، و افزایش مقاومت انگل‌ها به این مواد، از جمله چالش‌های اصلی این روش درمانی محسوب می‌شوند. عوارضی نظیر حساسیت پوستی، کهیر، آنژیوادم، تحریک سیستم عصبی مرکزی، افسردگی، و حتی مرگ در برخی نژادهای خاص سگ‌ها گزارش شده‌اند که سبب ممنوعیت یا محدودیت استفاده از برخی از این داروها در چند کشور شده است.
با توجه به این چالش‌ها، تمرکز پژوهش‌ها در سال‌های اخیر بر روی استفاده از ترکیبات گیاهی با خواص درمانی بالا و سمیت پایین افزایش یافته است. استفاده از فرآورده‌های طبیعی می‌تواند علاوه بر ایمنی بیشتر، امکان جایگزینی درمان‌های خوراکی، تزریقی و اسپری‌های شیمیایی را فراهم کرده و در عین حال از بروز مقاومت دارویی و آسیب زیست‌محیطی جلوگیری کند.
مطالعه حاضر به بررسی اثرات درمانی یک فرمولاسیون کاملاً گیاهی بر پایه اسانس‌های طبیعی استخراج‌شده از گیاهان دارویی مانند آویشن و شمعدانی عطری در درمان گال در سگ‌ها می‌پردازد. این فرمول جدید به‌صورت موضعی استفاده شده، فاقد هرگونه عارضه جانبی گزارش‌شده بوده و در دوره‌ای کوتاه‌مدت توانسته به بهبود کامل بیماری منجر شود. در ادامه، جزئیات فرمولاسیون، روش‌های استخراج ترکیبات فعال، روند آزمایش بالینی و نتایج به‌دست‌آمده به تفصیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
هدف مطالعه
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در درمان انگل‌های خارجی مانند گال، هنوز چالش‌های جدی در خصوص اثربخشی، ایمنی، دسترسی‌پذیری و پایداری زیست‌محیطی داروهای رایج وجود دارد. داروهای خوراکی و تزریقی، هرچند در برخی موارد مؤثر بوده‌اند، اما اغلب نیازمند دوزبندی دقیق، مصرف مکرر، نظارت دامپزشکی و تحمل عوارض جانبی متعدد هستند. همچنین، استفاده بیش از حد از ترکیبات شیمیایی منجر به افزایش مقاومت دارویی در انگل‌ها شده که کارایی درمان را به‌مرور کاهش داده است.
هدف این مطالعه توسعه و ارزیابی یک فرمولاسیون کاملاً گیاهی و موضعی است که بدون نیاز به مصرف روزانه یا نگرانی از دوز مصرفی، بتواند به‌صورت مؤثر گال ناشی از گونه‌های Demodex و Sarcoptes را در سگ‌ها درمان کند. فرمولاسیون ارائه‌شده در این تحقیق شامل ترکیبی از مواد فعال طبیعی مانند کارواکرول (موجود در آویشن) و اسانس شمعدانی عطری است که از طریق فرآیندهای استاندارد استخراج شده‌اند.
ویژگی‌های کلیدی این فرمول شامل موارد زیر است:
- اثربخشی درمانی بالا در مدت زمان کوتاه (کمتر از یک ماه)
- عدم بروز عوارض جانبی قابل مشاهده در نمونه‌های آزمایشی
- عدم نیاز به شستشوی پوست پس از مصرف
- کاربرد آسان و بدون نیاز به ابزار تخصصی
- قابلیت استفاده در سگ‌های خانگی و سگ‌های نگهداری‌شده در مراکز پرورش یا پناهگاه‌ها
این مطالعه می‌کوشد اثربخشی این فرمولاسیون را در درمان واقعی بیماران (سگ‌های مبتلا به گال) بررسی کرده و راه‌کاری مقرون‌به‌صرفه، ایمن و سازگار با محیط‌زیست برای درمان گال ارائه دهد.
مواد و روش‌ها
ترکیبات مورد استفاده در فرمولاسیون
فرمولاسیون طراحی‌شده برای درمان گال شامل مجموعه‌ای از ترکیبات گیاهی و حامل‌های دارویی بی‌خطر است. این مواد با نسبت‌های مشخص ترکیب شده‌اند تا یک داروی موضعی پایدار، جذب‌پذیر و اثربخش تولید شود. ترکیبات و مقادیر استفاده‌شده در جدول زیر آمده‌اند:
ترکیبات فعال در فرمولاسیون داروی گیاهی و مقدار مصرف‌شده در کل ترکیب
| ترکیب | مقدار | ویژگی و نقش عملکردی |
|---|---|---|
| بوراکس (Na₂B₄O₇·10H₂O) | 1 گرم | ضدقارچ، تنظیم‌کننده pH |
| پارافین مایع (CnH2n+2) | 45 گرم | حامل روغنی و پایه نرم‌کننده |
| کارواکرول (C10H14O) | 1 گرم | ضدانگل، ضدباکتری، ضدالتهاب |
| اسانس شمعدانی عطری (C10H18O) | 1 گرم | ضدخارش، التیام‌دهنده |
| موم زنبور عسل (C15H31COOC30H61) | 17 گرم | قوام‌دهنده، مرطوب‌کننده |
استخراج اسانس‌های گیاهی
برای تهیه ترکیبات فعال گیاهی از گیاه آویشن و شمعدانی عطری، فرآیند تقطیر با بخار در دستگاه فولادی ضدزنگ به مدت سه ساعت انجام شد. گیاهان از باغ گیاه‌شناسی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز برداشت شدند و شناسایی گونه‌ها توسط متخصص گیاه‌شناسی تأیید شد. بخار آب با فشار پایین از میان بافت گیاهی عبور داده شد و اسانس همراه با آب گل تقطیرشده از کندانسور خارج شد. مایع نهایی با استفاده از ظرف فلورانسی جداسازی شد و روغن معطر حاصل خشک و در دمای +4 درجه سانتی‌گراد ذخیره گردید.
تحلیل GC-MS
برای تأیید ترکیبات موجود در اسانس‌های استخراج‌شده از آویشن و شمعدانی، از دستگاه گاز کروماتوگرافی-طیف‌سنج جرمی (GC-MS) ساخت Hewlett-Packard استفاده شد. ویژگی‌های تنظیمات دستگاه به شرح زیر است:
- ستون: HP5-MS، طول 30 متر، قطر داخلی 0.32 میلی‌متر
- دمای انژکتور: 250°C، دمای دتکتور: 280°C
- گاز حامل: هلیوم با جریان 1.2 ml/min
- حجم تزریق: 1 میکرولیتر، مود تقسیم: 1:70
- طیف‌سنجی یونیزاسیون الکترونی با انرژی 70 eV
ترکیبات شناسایی‌شده با طیف‌های استاندارد در پایگاه‌های داده Wiley 7N و NIST 2002 تطبیق داده شدند.
آماده‌سازی فرمولاسیون دارویی
فرایند تهیه پماد دارویی به صورت زیر انجام شد:
- 1 گرم بوراکس در 35 گرم آب دیونیزه حل شده و تا 70 درجه سانتی‌گراد گرم شد (فاز آبی).
- 45 گرم پارافین مایع با 1 گرم کارواکرول و 1 گرم اسانس شمعدانی ترکیب و هم‌زده شد تا فاز روغنی یکنواخت حاصل گردد.
- 17 گرم موم ذوب‌شده زنبورعسل به فاز روغنی افزوده شد.
- در نهایت، فاز آبی به فاز روغنی اضافه گردید و مخلوط به‌صورت پیوسته با هم‌زن شیشه‌ای در یک جهت هم زده شد تا سرد شده و ترکیب یکنواختی حاصل گردد.
پروتکل آزمایش روی حیوانات
برای ارزیابی اثربخشی فرمولاسیون، 25 سگ با نژادها و سنین مختلف مشکوک به گال انتخاب شدند. نمونه‌برداری عمیق از ضایعه پوستی انجام و با میکروسکوپ بررسی شد. بر اساس نتایج، 13 سگ به انگل Demodex و 12 سگ به انگل Sarcoptes آلوده بودند.
داروی تهیه‌شده با غلظت ثابت 2 درصد، دو بار در هفته به‌صورت موضعی روی پوست سگ‌ها استفاده شد و درمان تا 30 روز یا بهبودی کامل ادامه یافت. نمونه‌برداری پوستی به‌صورت هفتگی انجام شد. پس از درمان، سگ‌ها به مدت دو ماه در محیط قرنطینه دامپزشکی نگهداری و از نظر عوارض احتمالی (خارش، تب، التهاب، عفونت، ریزش مو، عود بیماری) مورد بررسی دقیق قرار گرفتند.
نتایج
در این مطالعه، 25 سگ از نژادها و سنین مختلف با علائم بالینی گال مورد ارزیابی قرار گرفتند. پس از نمونه‌برداری میکروسکوپی از ضایعات پوستی، مشخص شد که 13 مورد به انگل Demodex و 12 مورد به انگل Sarcoptes آلوده بودند. در ادامه، نتایج درمانی هر گروه به تفکیک ارائه شده است.
نتایج درمان در موارد آلوده به Demodex
همه 13 نمونه تحت درمان با فرمولاسیون گیاهی با غلظت ثابت 2 درصد قرار گرفتند. درمان به‌صورت موضعی دو بار در هفته آغاز شد و تا زمان بهبودی ادامه یافت. در هیچ‌یک از موارد، عوارض جانبی مشاهده نشد.
نتایج درمان سگ‌های مبتلا به گال Demodex (دمودیکوزیس)
| ردیف | نژاد | سن | طول درمان | نتیجه | عوارض جانبی |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | میکس | 4 ماه | 3 هفته | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 2 | تریر | 11 ماه | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 3 | میکس | 2 سال | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 4 | میکس | 2 سال | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 5 | پاگ | 4.5 سال | 1.5 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 6 | هاسکی | 9 ماه | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 7 | هاسکی | 11 ماه | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 8 | میکس | 13 سال | 1.5 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 9 | میکس | 10 سال | 2 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 10 | میکس | 8 سال | 3 هفته | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 11 | میکس | 11 سال | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 12 | میکس | 6 سال | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
| 13 | اشپیتز | 7 ماه | 1 ماه | بهبودی کامل | مشاهده نشد |
نتایج درمان در موارد آلوده به Sarcoptes
در 12 نمونه مبتلا به گال Sarcoptes نیز فرمولاسیون مورد نظر به‌صورت موضعی با همان دوز اعمال شد. نتایج درمان نیز نشان‌دهنده اثربخشی کامل دارو بدون بروز هیچ عارضه‌ای بود.
نتایج درمان سگ‌های مبتلا به گال Sarcoptes
ارزیابی تصویری (قبل و بعد از درمان)
در هر دو گروه، تصاویر بالینی قبل و بعد از درمان تفاوت چشمگیری در کاهش خارش، بهبود ضایعات پوستی و بازگشت تراکم موها را نشان دادند. این تصاویر در نسخه نهایی مقاله (در صورت وجود امکان بارگذاری) می‌توانند به‌عنوان شواهد بصری اثربخشی دارو استفاده شوند.
تحلیل یافته‌ها
- میانگین زمان درمان در گروه Demodex برابر با 1.1 ماه بود.
- میانگین زمان درمان در گروه Sarcoptes برابر با 1 ماه تخمین زده شد.
- در هیچ‌یک از سگ‌ها، علائم التهابی مجدد، خارش مزمن یا ضایعه باز پس از پایان درمان مشاهده نشد.
- درمان تنها با 1 تا 2 بار مصرف هفتگی انجام گرفت و نیاز به مصرف روزانه یا شستشو وجود نداشت.
بحث و بررسی
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که فرمولاسیون گیاهی ارائه‌شده دارای اثربخشی بالا در درمان دو گونه اصلی عامل گال (Demodex و Sarcoptes) در سگ‌ها است. تمام نمونه‌های مورد بررسی، بدون مشاهده عارضه جانبی، در بازه زمانی کمتر از دو ماه و عمدتاً در حدود یک ماه بهبودی کامل را تجربه کردند. این موضوع نشان‌دهنده توان بالقوه این داروی گیاهی در ارائه جایگزینی بی‌خطر و اثربخش برای درمان گال در دامپزشکی است.
از جمله نقاط قوت اصلی فرمولاسیون حاضر، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اثربخشی درمانی مشابه یا بالاتر نسبت به درمان‌های شیمیایی مرسوم: نتایج مطالعه حاضر با یافته‌های پژوهش‌هایی نظیر Fourie و همکاران (2015، 2019) قابل مقایسه است که در آن‌ها از داروهایی نظیر فلورالانر (Bravecto™) و ایمیداکلوپرید/موکسی‌دکتین (Advocate®) برای درمان دمودیکوزیس استفاده شده بود. در این مطالعات، کاهش تعداد انگل در روزهای 28 تا 84 تا حد 100 درصد گزارش شده بود، اما استفاده مکرر، قیمت بالا، و احتمال عوارض از محدودیت‌های این داروها به‌شمار می‌رود.
- عدم بروز عوارض جانبی در کلیه نمونه‌ها: برخلاف داروهای شیمیایی مانند موکسی‌دکتین یا ایورمکتین که می‌توانند باعث تحریکات عصبی، اختلالات گوارشی یا حتی مرگ در برخی نژادها شوند، فرمول گیاهی حاضر بدون هیچ نشانه‌ای از عوارض مصرف گردید. این ویژگی به‌ویژه در نژادهایی با حساسیت بالا یا سگ‌های مسن، یک مزیت بالینی ارزشمند است.
- کاهش تعداد دفعات مصرف و افزایش راحتی بیمار و صاحب حیوان: بسیاری از داروهای ضد گال نیازمند مصرف روزانه یا تزریق مکرر هستند، اما در این مطالعه تنها با 1 تا 2 بار استفاده هفتگی، بهبودی کامل حاصل شد. همچنین، نیازی به شست‌وشوی پوست پس از مصرف نیز وجود نداشت.
- ویژگی‌های زیست‌محیطی و عدم نیاز به مواد سمی: برخلاف آفت‌کش‌ها و مواد شیمیایی که ممکن است پساب آن‌ها وارد محیط زیست شود و اثرات تخریبی به‌جای گذارد، فرمولاسیون گیاهی از ترکیبات تجزیه‌پذیر و بدون آثار ثانویه تشکیل شده است.
- سازگاری با کاربرد گسترده در پناهگاه‌ها و مراکز نگهداری حیوانات: داروی حاضر به دلیل سهولت مصرف، مقرون‌به‌صرفه بودن، و عدم نیاز به آموزش تخصصی برای کاربرد، می‌تواند در مراکزی که تعداد زیادی از حیوانات هم‌زمان نیاز به درمان دارند مورد استفاده قرار گیرد.
از جنبه درمانی، نقش ترکیبات فعال مانند کارواکرول (از آویشن) و جرانیول (از شمعدانی عطری) بسیار کلیدی بوده است. این دو ماده دارای ویژگی‌های اثبات‌شده ضدباکتری، ضدقارچ، ضدالتهاب، و ضدانگل هستند که هم‌افزایی آن‌ها در کنار موم زنبورعسل و پارافین به جذب بهتر و ماندگاری بالای دارو کمک کرده است.
با در نظر گرفتن محدودیت‌های داروهای شیمیایی مانند ایجاد مقاومت دارویی، حساسیت به دوز، و هزینه بالا، می‌توان نتیجه گرفت که فرمول گیاهی این مطالعه یک راهکار بالینی قابل قبول برای درمان گال در سگ‌ها محسوب می‌شود و پتانسیل بالایی برای استفاده در مقیاس گسترده دارد.
نتیجه‌گیری
مطالعه حاضر به بررسی اثربخشی یک فرمولاسیون گیاهی جدید برای درمان گال ناشی از انگل‌های Demodex و Sarcoptes در سگ‌ها پرداخت. این فرمولاسیون که از ترکیب روغن‌های اسانسی استخراج‌شده از آویشن و شمعدانی عطری، همراه با موم زنبورعسل، پارافین و بوراکس تهیه شده بود، به‌صورت موضعی و با دوز ثابت 2 درصد مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج نشان داد که این فرمول نه‌تنها در درمان کامل موارد گال در مدت‌زمان نسبتاً کوتاه (معمولاً کمتر از یک ماه) مؤثر بود، بلکه بدون بروز هرگونه عوارض جانبی توانست بهبودی کامل در 25 نمونه آزمایشی از نژادها و سنین مختلف سگ‌ها ایجاد کند. ویژگی‌های برجسته این ترکیب عبارتند از:
- سهولت مصرف به‌صورت موضعی، بدون نیاز به تزریق یا خوراکی‌سازی
- عدم نیاز به شستشوی پوست پس از استفاده
- کاهش دفعات مصرف (یک تا دو بار در هفته)
- پایداری بالا و ایمنی زیستی در مقایسه با داروهای شیمیایی مرسوم
با توجه به این یافته‌ها، این فرمول گیاهی را می‌توان به‌عنوان جایگزینی مناسب برای درمان‌های رایج گال در نظر گرفت، به‌ویژه در مراکزی مانند کلینیک‌های دامپزشکی، پناهگاه‌ها و مراکز پرورش حیوانات که نیاز به داروهای مؤثر، بی‌خطر و آسان‌مصرف بیشتر احساس می‌شود.
همچنین، با توجه به ترکیبات طبیعی، هزینه تولید پایین، عدم نیاز به زیرساخت خاص، و قابلیت استفاده در گستره وسیعی از نژادها، این دارو پتانسیل مناسبی برای تجاری‌سازی و استفاده گسترده در دامپزشکی دارد. پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده، کاربرد این فرمولاسیون در گونه‌های دیگر حیوانات خانگی یا حتی بررسی احتمالی اثرگذاری آن در انسان‌های مبتلا به گال نیز بررسی شود.
بدون دیدگاه